Akvaryumdaki Davetsiz Misfirler

Bir süredir yazmayı düşündüğüm makaleyi, yeni tanık olduğum bir salyangoz düşmanlığının ardından kaleme (ya da klavyeye mi demeli?) almaya karar verdim.

Akvaryumlarımızda bildiğimiz gibi sadece isteyerek koyduğumuz canlıları değil, istemeden koyduğumuz pek çok canlıyı da konuk ediyoruz. Bunlar su, bitki kökleri, kayalar hatta kum içerisinde bile gelebilmekteler. Tankımızdaki bu davetsiz misafirleri sayarsak; bakteriler, mantarlar, salyangozlar, yosunlar, bitkiler, karidesler, anemonlar ve diğerleri diyebiliriz. Mikro canlılar tamam da, büyükler nasıl geliyor diyebiliriz. Salyangozlar yumurtaları ile bitki kökleri - yaprakları vasıtasıyla, deniz akvaryumunda aptasia gibi anemonlar ve mantis shrimp gibi karidesler canlı kayalarla, su mercimeği gibi bitkiler, diğer bitkilere karışmış olarak akvaryuma gelip kurtulması çok zor veya temizlendikçe tekrar çıkar şekilde yerleşebiliyorlar.

Peki bunlardan nasıl kurtulacağız?
Bakış açısını değiştirerek. Her davetsiz misafir kötü müdür? Hangimiz eve davetsiz gelen Adriana Lima'dan kurtulmak isteriz? Eve niye gelmiştir? Geldikten sonra neden eve yayılır, ne yer, ne içer? Bu tip şeyleri sorgulamadan kurtulmaya çalışmayı doğru bir yaklaşım olarak görmüyorum.

Evde yere bir parça et bırakın zaman içinde üzerinde farklı canlılar görünecektir. Bunu sokakta yapın, daha farklı canlı ürer, yağmurda yapın, yazın yapın, et yerine makarna koyun, bekleme sürenizi değiştirin, her seferinde daha farklı canlılar göreceksiniz. Benzer şekilde akvaryumunza gelen bu davetsiz canlıların akvaryumunuzda olmasının bir nedeni var, çoğalıyorlarsa başka nedenleri de var.

Akvaryumda görünen yosunların, salyangozların, siyanobakterinin, su üzerindeki filmlerin hepsinin hikayesi üstteki paragraf gibidir. Hepsi milyonlarca yıldır rekabet ortamında hayatını sürdürerek bu yere gelmiş canlıların torunları, akvaryumunuzdaki ortamda da kendine yer edecek şekilde birbirleriyle rekaber edeceklerdir. Bu rekabet besin ve yer kapma üzerine olacaktır ve kaybedenler de bir gün bana da gün doğar diye tam olarak yok olmayıp spor gibi hallerde pusup zamanlarını bekleyeceklerdir. Hangi canlının baskın geldiğini su şartları, ortam ışığı, sıcaklık, akvaryumdaki diğer canlılar gibi pek çok faktör belirleyecektir. Her bir tür, diğerinden farklıdır, ve oluşma nedenlerini anlamadan yapacağınız müdahale getiriden çok götürü sağlayabilir.

Örneğin a türü bir yosun akvaryumunuzu sardı, vatoz atıyorsunuz, bu yosunu yiyor, ancak o yosunu ortaya çıkaran nitrat, fosfat, potasyum ışık co2 gibi diğer faktörler hala mevcut, bu sefer a türü yosun tarafından baskılanan ve akvarymu sarması engellenen b tipi yosun çıkıyor. normalde sizin şartlarınızda a türü yosun daha iyi gelişiyordu bu yüzden b'ye baskınlık şansı vermiyordu ancak siz müdahale ettiniz ve vatoz attınız, a baskılanınca b'ye gün doğdu, bu sefer o akvaryumu sardı. Araştırıp onu yiyen sae'yi getirdiniz, bu sefer c tipi yosun çıktı. Diyelim ki ışığı kestiniz, bu sefer nitrat birikir, ışıksızlıktan bitkileriniz ölür, bu daha kötü olur. Salyangoz için de durum böyle, çıkan minik yosunları yiyen mini salyangozlar gayet mutlu mesut, akvaryuma giren yük yüzünden fazlalaşan yosunu yiyerek besini üzerinde topluyor. Peki bu iyi mi kötü mü?

İyi mi kötü mü sorusu da baştaki nasıl kurtulacağız sorusu gibi bakış açısı değiştirmemi gerekn bir soru. Burada genel bir iyi veya kötü arayışımız değil, sebepler ve sonuçlar arayışımız olmalı. Bu canlılar tüketebilecekleri bir şeyler buldukları için buradalar, onları sevmeyip kurtulmak isteyebilirsiniz, sevip sayılarını arttırmak isteyebilirsiniz, ne yaparsanız yapın ancak ne yaptığınızı bilerek yapın. Kurtulmak için yapacağınız bir müdahale akvaryumda tutmak istediğiniz canlıların sağlığını veya akvaryumun görünümünü bozmasın.

Balığa yem veriyoruz, o yem ile akvaryuma enerji dışında madde de katıyoruz, bunlardan birikmesi en çok problem olan azot ve fosfor içeren kısımlar oluyor ve bize fosfat ve azotlu bilşikler (amonyum, amonyak, nitrit,nitrat) olarak dönüyorlar. Yosunlar bunları bünyelerine alarak kendilerine yapı taşı oluşturuyorlar, ancak onların da bir çoğalma sınırı var (ne demiştik besin ve YER üzerine bir rekabet), bir süre sonra akvaryumu yosun kaplar, bu nedenle yosun yiyen canlılar alırsınız, eğer bu yosun tüketiciler yosunları komple tüketip yosun oluşma hızını düşürürse bu sefer yosunun sudaki nitrat ve fosfatı azaltması sekteye uğrar. Ben su değişimleri ile idare edebilirim derseniz sorun değil, düşük ışıkta, o ışıkta çıkabilecek diatomları yiyen vatoz ile yosunsuz akvaryum bakarsınız.

Su yüzeyinde de mantar veya alg tabakalar oluşabiliyor, bunlar da eğer yüzeyde ortam durgunsa kendilerine uygun şartları sağlıyorlar ve çoğalıyorlar, çünkü alttakilere göre ışığa yani enerjiye daha yakınlar ancak eğer ortam çok hareketliyse tutunamıyorlar ve ortamdaki besinleri başka rakiplerine kaptırıyorlar.

Örneğin bir yem attınız, hele de dondurulmuş olsun, balıklar bunu yedi ama bir kısmı gitti kayanın dibine girdi. Onu orada yiyebilecek yavru balığınız da yok, iri balıklar da hem araya girdğinden hem de fındık kadar olduğundan umursamıyor. İşte size küçük bir felaket. Genelde bu gibi durumlarda amonyak mı patlar diye korkulur, o yem keşke amonyak, nitrit, nitrat olsa, fosfata dönüşse. Ne yazık ki etrafı kısa sürede mantar ve/veya bakterilerce sarılır, içine giren oksijen ve su miktarı çok önemsiz seviyeye gelir ve içinde oluşan oksijensiz besin ortamında uyuyup harekete geçmeyi bekleyen pek çok hastalık yapıcı organizma üreme şansı bulur. Peki bu durumun önüne nasıl geçilir? Salyangoz, karides, kerevit gibi canlılar ile veya yavru balıklar ile.

Akvaryumunuzu izlerken olan olayları genel prensipleri ile izleyin ve kafanızda bu tarz senaryolar kurun. Benim sağda solda kalan yem parçalarım ne olacak, kokuşacak mı? Balıklardan çıkan amonyağa ne oluyor? Bu kadar salyangoz ürüyorsa bunlar bu kadar yiyeceği nereden buluyor? Çok mu yem atıyorum, su değişim sıklığım mı az? Bunları sorgulayın, çıkarımlarınızı su testleri ile ölçelerek sınayın. Bir iki canlıya düşman olup, bakır gibi ağır metaller ile akvaryumu ilaçlayıp mahvetmeyin.

Örneğin akvaryumunuzda siyanobakteri çıktı, ne olduğunu tanıyıp bilmeden, bu yeşil ve fotosentetik, demek ki bir yosun, nitratım fazla derseniz hata yaparsanız. Siyanobakteri sudaki serbest azotu alabilen bir bakteri, nitratı azaltmanız onu değil, onunla diğer besinler üzerinden rekabet eden yosunları vurup onu daha da güçlendirir.

Sonsuz sayı var, bunların her birinin çarpımını ezberleyemeyiz, o yüzden çarpmanın mantığını anlamalıyız, mantığını öğrendikten sonra karşılaştığımız sayıları çarparız. Bu şekilde her birini tek tek inceleyebileceğimiz bir sürü davetsiz misafir var. Özellikle de kuvvetli ışık varsa bunların bir kısmı ile yaşamak durumundayız. Bunları yukarıdaki presipler çerçevesinde değerlendirmek gerekiyor.

Ben bu davetsiz misafirlerin kaderlerini belirlerken şu özelliklerine bakıyorum:
- Akvaryumdan kolayca toplanabiliyorlar mu?
- Akvaryumdan istemediğim nitrat, amonyak, fosfat gibi bileşikleri bünyesine alarak uzaklaştırıyor mu?
- Akvaryumdaki sevdiğim canlılara zarar veriyorlar mı?

Bu sorularıma evet, evet ve hayır cevabı verdiğim canlıları tutuyorum. Örneğin eski bitki akvaryumumda myrophllum bitkimin arasında altlarda uzun yeşil sakal yosunları çıkardı, üç dört günde bir elimi içlerinde daldırıp daire çizerek büyük kısmını toplardım. O kalan ufak parçalarından tekrar güçlenirdi, tekrar alırdım. Görsel bir zararı yoktu, üstelik diğer yosunlarla rekabet edip onların oluşmasını zorlaştırıyordu. Genellikle sudaki karbondioksit dengesizliğinden ortaya çıkan siyah fırça yosunu vardır ve onu tırnak ile bile kazıyamazsınız, pek çok balık yemez. Nereden baksanız problem bir tür, böyle bir yosunu kimse istemez.

[VID]https://www.youtube.com/watch?v=wD6kA3xDPaM[/VID]

Yurtdışında özellikle deniz akvaryumlarında yosun yıkayıcı denilen yapılar kulanılıyor. Videoya bakarsanız su, sumpta yosunların sevdiği bol ışıklı bir ortamdan geçiyor, bu sırada burada oldukça hızlı bir şekilde çoğalıyorlar. Ve belli bir doygunluğa ulaşınca hasat ediliyorlar. Prensibi bu makalede bahsedilenlerden fazlası değil. Eğer besin çok fazla değilse, akvaryumun içindeki yosunlar, yakın olduğu için çok daha güçlü ışık alan bu duvar üzerinde olan akrabaları ile yarışamıyorlar, ara ara yapılan hasatlar ise sudaki biriken azot ve fosfat gibi maddelerin sorunsuzca sistemden çıkmasını sağlıyor. Yemden suya verdiğimiz azotun balığın almadığı kısmı suda nitrat olarak durup su değerini bozacağına veya akvaryumdaki bir yosunun bünyesinde protein olarak durup görsel zevkinizi bozacağına duvar üzerinde duruyor ve rahatça hasat edip atabiliyorsunuz. Bu hasatı fazla yapmamak lazım, zira yosun çok azalırsa tıpkı otçul balıkların yosunları bitirmesinde olduğu gibi belli bir miktara tekrar ulaşan kadar gelişme hızları yavaşlar. Nasıl 1 balıktan 10, 10 balıktan 100 yavru alınırsa, yosun da ne kadar çoksa o kadar hızlı büyür ve sudan o kadar hızlı madde çeker. Aslında akvaryumunuzdaki salyangozlar da, kolay toplanabilen yosunlar da bu yosun duvarı ile benzer işi yapıyorlar. Salyangozlar yosunları yiyerek biyokütleyi üzerlerinde topluyorlar, onları ara ara hasat ederek akvaryumdan azotu ve fosfatı uzaklaştırmış oluyor, yeni salyangozlara yer açıyorsunuz.

Akvaryum sadece su ve balıktan ibaret değil.

Refet Bey;
Emeğinize sağlık. Yine çok güzel bir konuya(konulara) değinmişsiniz. Akvaryum hobisi o kadar geniş ve ucu açık bir hobi ki, benim açımdan zevkli ve keyifli kısmı da tamda orası. Sadece balık ve sudan ibaret değil tabiki. İçinde kimya, biyoloji, matematik, elektirik elektironik v.s ... İçinde büyük ve renkli bir dünya barındırıyor. Bizleri cezbeden de bunlar olsa gerek.
Makale için tekrardan çok teşekkür ederim.

Çok güzel bir makale ancak Adriana Lima örneğinden sonra odaklanmam biraz zor oldu [:)]

Ben de birçok davetsiz misafire olumlu yaklaşırdım ama dikkatli olun, kontrolsüz durumlar hüsrana yol açabiliyor da (murphy's law da önemli). Benim bugün keşfettiğim durum adi salyangoz (pond snail, Physa sp.) yavrularının balık yumurtalarını katledebildiği gerçeği. Dicrossus filamentosus dişimin sadece kötü bir anne olduğundan yumurtalarını terkettiğini sanıyordum. Meğerse yumurtadan yeni çıkmış, gözle görülmeyen ve ancak bugün makro lens ile çekim yaptığımda görebildiğim yüzlerce yavru adi salyangoz yumurtalara üşüşüyorlar ve daha ilk günden yumurtaları öldürüyorlarmış. Yetişkin salyangozları akvaryumdan çıkarmıştım yumurtaları yerler diye ama ne kadar düşünürsem düşüneyim aklıma gelmezdi yavrularının asıl tehdit olacağı. Aman aman siz dikkatli olun, balık üretimi yapacaksanız salyangozlara göz yummayın sırf artık yemleri yerler diye.
Minik katiller yumurtaların "kanını emerken":

[IMG]https://c1.staticflickr.com/5/4201/34912698360_60e2bfbdee_k.jpg[/IMG]
[IMG]https://c1.staticflickr.com/5/4221/35133725742_636f3d26ea_h.jpg[/IMG]