Deniz Akvaryumları

Yapay bir ekosistem olan akvaryumların barındırdıkları canlıların sağlığı, iki temel biyolojik çevrim olan O2 ve Nitrojen çevrimlerinin düzgün işlemesine bağlıdır. Özellikle yeni başlayan aquaristler nitrojen çevrimini oluşturmada ciddi sorunlar yaşamaktadır. O2 çevriminin doğru işlemesi için akvaryuma dışarıdan hava verilmesi gibi, nitrojen çevriminin başlayabilmesi ve dengesinin bozulmadan devamı için de iyi bir filtre sistemi kurarak işe başlamak gerekir. Dengesi oturmuş olan akvaryumlarda da filtre arızası, aşırı biyolojik yükleme (balık sayısının ani arttırılması), uzun süreli elektrik kesintisi, ilaç kullanımı vb..gibi nedenlerle nitrojen çevrimini sağlayan bakterilerin ölümü ile denge bozulabilir. Akvaryumda nitrojen çevriminin, akvaryuma balık konulması ile başlayacağı unutulmamalıdır.
Nitrojen çevriminin 2.adımında ortaya çıkan madde “nitrit” tir. Nitrosomonas türü bakteriler, akvaryumdaki organik maddelerin çürümesiyle oluşan ve balık tarafından solungaçlar yardımıyla atılan amonyak’ı oksitleyerek nitrit (NO2)’yi oluşturur. Yeni kurulan bir tankta, nitrosomonas bakterilerinin besin kaynağı olan amonyak ortamda varolmaya başlayınca, bakteriler filtre malzemelerinde ve akvaryum kumunda koloniler halinde çoğalmaya başlar. Bu bakteriler suda yeteri kadar O2 bulunduğu takdirde, amonyak ile O2’yi birleştirerek (amonyak’ı oksitleyerek) daha az zehirli olan nitrit’e çevirir. Bir sonraki aşamada nitrobakter türü bakteriler, nitrit’i oksitleyerek çok daha az zehirli olan nitrat’a (NO3) dönüştürür. Nitrat, biyokimyasal oksidasyon’un (nitrojen çevriminin) son ve en az zehirli ürünüdür. Bir kısmı bitkiler tarafından gübre olarak kullanılır, kullanılamayan kısmı da düzenli su değişimleri ile akvaryumdan atılır.
Her iki bakteri türü de aerobik (O2 ile soluyan) bakteridir ve görevlerini yerine getirebilmeleri için akvaryumda belirli bir miktar (minimum 1mg/lt) çözünmüş O2 bulunması gerekir. İki bakteri türü de Ph 7.2 – 8.6 aralığındaki alkali suları ve sabit Ph seviyesini tercih eder. Nitrifier bakteriler 20 – 30 C aralığında oldukça aktiflerdir. Metabolizmaları 10 C ‘nin altında oldukça yavaşlar, 35 C’nin üzeri ise ölümcül sonuçlara yolaçabilir. Akvaryumdaki yüksek amonyak seviyeleri nitrosomonas, yüksek nitrit seviyeleri ise nitrobakter ‘lerin çoğalmasını (üremesini) hızlandırsa da maalesef bütün nitrifier bakteriler yavaş gelişir. Yeni kurulan bir tankın dengesinin sağlanması, uygun ortam koşulları oluşturulduğu takdirde 35-40 gün sürer. Bu süre zarfında balıklar yüksek amonyak ve nitrit seviyelerine maruz kalırlar. Akvaryum kurulumunun bu en tehlikeli evresinde çok dikkatli olunmalı, tanka çok az sayıda balık konulmalı , az yemleme yapılmalı ve bakteri oluşum sürecini hızlandırmak için bakteri kültürü yada dengesi oturmuş ve herhangi bir hastalık bulunmadığından emin olunan bir akvaryumdan su aşılanmalıdır.
Nitrit’in ölçüm birimi ppm (milyon başına parça sayısı)’dır. İyi bir biyolojik çevrimin olduğu dengesi oturmuş bir tankta ideal ölçüm değerinin “0” ppm olması gerekir. Yüksek amonyak değerine karşı düşük nitrit ölçümü amonyak-nitrit biyolojik çevriminin yerleşmediğini, benzer şekilde düşük amonyak değerine karşın yüksek nitrit ölçümü ise nitrit-nitrat çevriminin henüz tam anlamıyla çalışmadığını gösterir. Piyasada toz, renkli kağıt şerit, hap gibi değişik şekillerde test kitleri mevcuttur. Test kiti alırken hassas okuma yapabilen güvenilir markaların ürünleri tercih edilmelidir. Genelde 0.1 ppm üzerindeki nitrit seviyeleri tehlike sinyali olarak görülür. Düşük dozları bile yavru balıklar için öldürücü olabilir. Düşük değerlere uzun süre maruz kalan balıklarda stres ve stres’e bağlı hastalıklar (bakteriyel ülser, yüzgeç çürümesi, sinir sistemi, dalak, karaciğer ve böbrek tahribatı görülür. İlerleyen zaman içinde yada tanktaki nitrit miktarının artması ile deri ve solungaç dokusu zarar görebilir. Böylece zararlı bakteri ve parazitler zaten stres’te olan balığın vücuduna yerleşerek hastalanmasına sebep olur. Asıl tehlike yüksek nitrit seviyelerinde görülür. Nitrit etkin bir biçimde solungaçlardan kan dolaşımına taşınır. Bilindiği gibi kandaki hemoglobin hücreleri O2 ‘i solungaçlardan alarak vücut dokularına taşır. Doku hücrelerinde besin maddeleri bu O2 ile yakılarak enerji üretilir. Solungaçlardan kana geçen nitrit hemoglobin hücrelerini deforme ederek (oksitleyerek) methemoglobin’e çevirir. Methemoglobin hücreleri O2’i taşıyamaz ve ileri safhalarda balık boğularak ölür.
Nitrit zehirlenmesi balık türlerine bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Sudaki nitrit’in nekadarını aldığı ve methemoglobin hücrelerini tekrar hemoglobin hücrelerine çevirebilme yeteneği balığın zehirlenmeden ne kadar etkileneceğini belirler. Nitrit zehirlenmesinin belirtileri birçok diğer balık hastalığı belirtisine benzer. Bu nedenle ilaç tedavisine başlamadan önce bütün araştırma ve teşhis çalışmalarının tamamlanması gerekir. Düşük nitrit seviyelerinde balık akvaryum içindeki dekor, kaya, kum gibi katı cisimlere sürtünebilir veya ani hareketler, tank içinde ani iniş-çıkış’lar yapabilir. Nitrit seviyesi arttıkça balık uyuşuk, hareketsiz ve ilgisiz bir hal alır. Fakat hala yeme doğru yüzebilir. Daha ileri safhalarda, solungaçlar solar, sarımsı kahverengiden koyu kahverengiye doğru renk alır ve balık su yüzeyinde güçlükle solumak, su girişinin etrafında asılı durmak gibi solunum güçlüğü sinyalleri gösterir. Özellikle yeni akvaryum kurulumu sırasında ani nitrit yükselmelerine maruz kalabilirler. Genelde bir balığın geçmişte ani nitrit yükselmelerine maruz kaldığını solungaç kapaklarının hafifçe kenarlardan dışa doğru yuvarlanarak balığın gövdesini tamamen kapatacak düzgünlükte olmamasından anlaşılabilir.