Beyaz Benek Hastalığı Tedavi ve Korunması

Çoğu akvarist balıkların cildinde beyaz noktacıklar şeklinde beliren “Beyaz Benek” hastalığını tecrübe etmiştir. Bu hastalık bazen yalnızca birkaç günlüğüne belirip sonra yok olabilirken bazen de akvaryumdaki tüm balıklara yayılıp ölümcül bir hastalığa dönüşebilir. Bu yazımda da beyaz benek hastalığına nelerin sebep olduğu, nasıl engellenebileceği ve nasıl tedavi edilebileceğini anlatacağım.

Cryptocaryon irritans

Beyaz benek hastalığına Cryptocaryon irritans adı verilen bir tür kirpikli tek hücreli canlı sebep olur. Bir süre önceye kadar, tatlı su balıklarında görülen beyaz benek hastalığına sebep olan Ichthyophthirius marinus’un deniz balıklarındaki beyaz benek hastalığına sebep olan parazitle aynı olduğu sanılırdı fakat yapılan araştırmalar sonucu tuzlusu beyaz beneği ile tatlı su beyaz beneğine neden olan parazitlerin birbirinden tamamen farklı türler olduğu anlaşılmıştır.

Cryptocaryon irritans balığın solungaçlarına ya da derisine yerleşerek balık üzerinden beslenir. Balıklar bu parazite karşı bir bağışıklık sistemine sahiptir fakat zayıf düşmüş balıkların bağışıklık sistemi de güçsüz düşer ve Cryptocaryon’a karşı korunmasız kalırlar. Parazitler zayıf balık üzerinden yedi güne kadar beslenebilirken, bu sürecin sonunda balığı bırakıp çoğalmak için uygun bir yüzey ararlar. Tek bir Cryptocaryon yüzlerce yeni birey üretebilir ve bu yeni doğan parazitler kendilerine yeni avlar ararlar.

Sanılanın aksine bu parazit her zaman gözle görünür değildir. Eğer balık hastalığa hala direniyorsa, Cryptocaryon irritans sadece balığın solungaçlarında bulunur ve vücuduna yayılmak için balığın zayıf düşmesini, direncinin tamamen yıkılmasını bekler. İthalatçılarda ve akvaryumcularda onlarca hatta yüzlerce balığın birlikte durduğunu ve balıkların stres altında olduğunu düşünürsek, yeni satın aldığımız tüm balıklar Cryptocaryon irritans parazitini üzerinde taşır dersek çok da yanlış bir deyiş olmaz (köpekbalığı ve vatozlar hariç, kıkırdaklı balıklar beyaz benek hastalığına yakalanmamaktadır).

Balıkların bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olan birçok farklı etken vardır. En sık görülen, balığın yakalanması ile akvaryumunuza girmesi arasında geçen süre boyunca balığın yaşadığı stres. Balık denizden yakalandıktan sonra günler hatta haftalar boyunca kötü koşullarda hayatta kalmaya çalışmış, ufak poşetlerde uzun seyahatler etmiş ve bu süre içerisinde büyük ihtimalle hiçbir şey yememiştir. Doğal olarak balık akvaryumcuya ulaştığında çok güçsüz ve stres içerisinde olmaktadır. Bu haldeyken parazitlere karşı savunmasızdır ve kolaylıkla beyaz beneğe yenik düşebilir. Bunun dışında diğer balıklar tarafından kovalanan, uzun süre yem almayan, sağlıksız beslenen, kötü su şartlarına maruz kalan balıkların da bağışıklık sistemi güçsüzleşir ve Cryptocaryon’un hedefi olabilir.

Mavi Cerrahbalığı (Paracanthurus hepatus) beyaz benek hastalığına en kolay yakalanan
balıklardan biridir fakat iyi su değerleri, iyi bir beslenme ve stressiz bir ortam yaratarak
bu beneklerden kısa sürede kurtulunabilir.
Fotoğraf: Ian Roff

Beyaz Beneği Nasıl Akvaryumdan Uzak Tutabiliriz?

Önceki bölümde akvaryumcudan aldığımız neredeyse tüm balıkların siz gözle görmeseniz bile beyaz benek parazitini taşıdığından bahsetmiştim. Uzun süredir gözünüz gibi baktığınız sağlıklı balıklarınızın yanına Cryptocaryon irritans taşıdığını bilerek bir balık eklemek diğer balıklarınız için gerçekten büyük bir risktir. Eğer akvaryumunuzdaki balıklarınızda hiçbir zaman beyaz benek görmek istemiyorsanız bunun tek yolu beyaz beneğin akvaryuma girmesini engellemektir. Peki bunu nasıl engelleyeceğiz?

Beyaz benek akvaryuma balık üzerinden girer ve diğer balıklara da bu şekilde yayılır. Eğer akvaryuma ekleyeceğiniz tüm balıkların Cryptocaryon taşımadığına emin olursanız, akvaryuma bu paraziti sokmamış oluruz. Bunu yapmanın tek yolu da aldığımız balıkları bir süre karantinada tutmaktır. Cryptocaryon irritans’ın yaşam süresi 15 – 20 gün arasındadır. Eğer yeni aldığımız balığı 4 ile 6 hafta arasında karantina akvaryumunda tutarsak ve bu süre içerisinde balık üzerinde beyaz benek gözlemlenmezse; bu, çok büyük ihtimalle, balığın beyaz benek taşımadığı anlamına gelir. Eğer bu süre içerisinde balığın vücudunda beyaz benek görürseniz karantina akvaryumunda tedaviye başlayabilirsiniz. Bu şekilde her yeni balığı önce karantinaya alıp beyaz benek taşımadığından emin olduktan sonra akvaryuma eklersek, akvaryuma Cryptocaryon irritans girme ihtimali neredeyse sıfırdır ve eski balıklarımızı da riske atmamış oluruz.

Karantina akvaryumunun beyaz benek üzerindeki diğer bir etkisi de balığın stresini azaltmasıdır. Yeni aldığınız balığı direkt ana tanka attığınızda eski balıklarınız tarafından köşeye sıkıştırılabilir, parlak ışıktan rahatsız olabilir ve yeme alışması çok zor olabilir. Tüm bu faktörler balığın bağışıklık sisteminin çökmesine yardımcı olup, balığın çok daha kolay hastalanmasına neden olacaktır. Bu nedenle karantina akvaryumu yalnızca akvaryumdaki balıklarınızı hastalıklardan korumak için değil, aynı zamanda yeni aldığınız balığın yaşama ihtimalini yükseltmek için de çok önemlidir.

Tedavi

Beyaz benek vücudunda gözle görülebilir şekilde artmış bir balık üzerinde tedaviye başlamak gerekir, aksi halde balık çok fazla zarar görebilir. İlk yapılması gereken, balığın neden zayıf düştüğünü bulmaktır. Balık yeni geldiği için mi? Yeteri kadar sağlıklı beslenmediği için mi? Diğer balıklar tarafından hırpalandığı için mi? Su değerleri kötü olduğu için mi? Bu sorular daha çoğaltılabilir ve uygulanacak ilk ve en etkili tedavi hastalığa neden olan sorunu çözmek olacaktır. Eğer balık yeni geldiği için strese girip beyaz beneğe yakalandıysa balığın akvaryuma alışma sürecinde balığı çok iyi bir şekilde besleyip, diğer balıkların rahatsız etmediğinden emin olmak gerekir. Balık yeteri kadar beslenemediği için bağışıklık sistemi zayıfladıysa, balığı doğru ve sık beslemeye başlamalısınız. Özellikle kelebekbalığı, Anthias gibi balıklar hem sağlıklı hem de sık beslenmeye ihtiyaç duyar ve günde birkaç kez besleme bir süre sonra yetersiz gelebilir. Ayrıca kuru yem de balıklar için sağlıksız bir yemdir ve balıkların bağışıklık sistemini güçlü olmamasının başlıca nedenlerindendir.

Sorun neden kaynaklanıyorsa kaynaklansın en etkili tedavi iyi beslenmedir. Balığın bağışıklık sisteminin zayıflamaması için doğada beslendiği tarzda beslenmesi gerekir. Kuru yemden kaçınıp taze deniz ürünlerine ağırlık vermek gerekir. Başlangıç seviyesindeki çoğu beyaz benek vakası iyi bir beslenmeyle birkaç gün içinde geçer.

Beyaz beneğin balığın tüm vücudunu sardığı ilerlemiş hallerinde hastalığı etkili
yöntemlerle tedavi etmek gerekir.
Fotoğraf: Özgür Gündoğdu

Eğer beyaz benek iyi beslenme, stresi azaltma gibi yöntemleri denemenize rağmen geçmediyse ve artıyorsa balığı kaybetmemek için daha etkili tedavilere geçilebilir. Crytocaryon üzerinde en etkili tedavilerden biri bakır tedavisidir. Bakır etkili olduğu kadar riskli bir tedavidir, doz aşımı yapıldığında balıklarınızı kolayca öldürebilir. Bakır asla ana tankta kullanılmamalıdır, mutlaka bir karantina akvaryumunda kullanılmalıdır. Bakırın kullanıldığı akvaryumda mercan kırığı, canlı kaya, aragonit kum gibi kalsiyum karbonat tabanlı bir malzeme kesinlikle olmamalıdır çünkü kalsiyum karbonat içeren bu doğal malzemeler bakırı emerek tedaviyi etkisiz hale getirir ve ileride emdiği bakırı tekrar suya salabilir. Eğer bakır kullanılacaksa en ideali deniz akvaryumu balıkları için üretilmiş, bilindik firmaların bakır içeren ilaçlarını kullanmaktır. Bu ilaçların prospektüsündeki talimatlara tam olarak uyup doz aşımı ya da eksik doz uygulamamak gerekir.

Bakır yerine tercih edilebilecek daha risksiz bir tedavi yöntemi yoğunluk düşürme tedavisidir. Deniz balıklarının birçoğu çok düşük özgül ağırlıklarda yaşabilirken Cryptocaryon irritans belli bir seviyenin altında ölmeye başlar. Normalde 1,025 – 1,026 civarında tuttuğumuz özgül ağırlığı 1,009’a düşürdüğümüzde beyaz benek ölüyor ve balık hastalıktan kurtulmuş oluyor fakat bu tedavi yönteminin de bazı dezavantajları var. Öncelikle bakır gibi bu tedavi de mutlaka bir karantina akvaryumunda yapılmalıdır. İkinci olarak da özgül ağırlığı yavaşça düşürüp çıkarmamız gerekiyor ve bu da tedavinin uzun süreceği anlamına geliyor. Özgül ağırlık günde en fazla 0,001 ya da 0,002 düşürülmelidir. 1,025’ten 1,009’a düşürmek ve hastalık geçtikten sonra 1,025’e geri çıkartmak ortalama 25 gün sürecektir.

Diğer bir tedavi yöntemi Formalin tedavisidir. Beyaz benek tedavisi için üretilmiş bazı ilaçlar bakır yerine formalin bazlıdır. Formalin de bakır gibi tehlikeli bir maddedir ve kullanırken çok dikkatli olmak gerekir. Zehirli olduğu için formalin ile uğraşırken mutlaka eldiven giymeniz gerekmektedir. Bazı firmalar formalini malahit yeşili ile karıştırıp kullanmaktadır. Ayrıca kimyasal malzeme satan dükkanlardan ya da eczanelerden %37’lik formalin çözeltisi de bulabilirsiniz. Direkt olarak karantina akvaryumunda kullanılabilir ya da balıklara banyo yaptırabilirsiniz. Omurgasızlar için ölümcül olduğu için karantina akvaryumunda herhangi bir omurgasız ya da canlı kaya olmamalıdır. Banyo yaptırmak için farklı öneriler olsa da beyaz benek gibi çok ağır olmayan bir hastalık için biraz düşük doz kullanılabilir. Bu nedenle benim önerim bir kap içerisine koyduğunuz 5 litre akvaryum suyuna 1 – 1,5 ml %37’lik formalin çözeltisi kullanmanız. Balığın kapta ne kadar duracağı hastalığın ne kadar ilerlediğine ve balığın ne kadar stresli olduğuna bağlıdır, 30 ile 60 dakika arasında durabilir. Bu süre boyunca kabın çok iyi havalandırılması gerekir. Banyonun beyaz beneğin yaşam süresi olan iki hafta boyunca iki günde bir tekrar edilmesi gerekir. Banyo sırasında balığı mutlaka gözlemleyin, eğer garip davranışlar sergilemeye başlarsa balığı akvaryuma geri koyun.

Yoğunluk düşürme tedavisine benzer bir mantıkla işleyen diğer bir tedavi de tatlı su banyosudur. Tatlı su banyosunda kullanacağımız suya gerçekten büyük önem vermemiz gerekmektedir aksi halde balık için ölümcül olabilir. Öncelikle kullanacağımız suyun RO olması gerekmektedir. Suyu büyükçe bir kaba koyduktan sonra bir süre hava motoruyla havalandırıp, bir ısıtıcıyla suyun sıcaklığını akvaryumla aynı sıcaklığa getirmemiz gerekir. Son olarak da suyun pH değerini akvaryumun pH değeri ile aynı seviyeye getirmemiz gerekir. Bu çok önemlidir çünkü belli bir seviyenin altındaki pH değeri balıklar için ölümcüldür. Balıklara 5 – 10 dakika arasında banyo yaptırabilirsiniz. Bu süre içerisinde balıkları iyi bir şekilde gözlemleyip herhangi bir terslik var mı diye kontrol etmek gerekir. Garip davranışlar sergileyen balıklar derhal akvaryuma geri konmalıdır.

Biber bazlı ilaç tedavisi de akvaristler arasında sık kullanılan bir tedavi yöntemidir. Salifert StopParasite adlı ilaç da bu kategoriye girer. Bu tarz ilaçların öne sürdüğü teori, biber ya da benzer maddeler kullanarak balıkların çok fazla mukoza salgılamasını sağlamak ve bu şekilde benekten kurtulmaktır. Bu tarz ilaçların beyaz benek ya da diğer hastalıklar üzerindeki etkisi üzerine yapılmış bir deney ya da araştırma olmamakla birlikte kullanıcı yorumlarından gördüğüm kadarıyla ancak başlangıç aşamasındaki hastalıklarda etkili olabiliyor, ilerlemiş vakalarda pek etkili değil. Bunun yanında, mukoza tabakasının aşırı salgılanması mantığı üzerine kurulmuş bir tedavi yöntemi olduğu için palyaçobalığı, horozbina, lapin gibi kalın bir mukoza tabakasına sahip balıklarda işe yararken; cerrahbalığı, gobi gibi ince mukoza tabakasına sahip balıklarda etkili değildir.

Ozon ve ultra viole, doğru kullanıldığı taktirde içinden geçen tüm canlıları öldürecektir, elbette buna beyaz benek de dahil. Bu aletlerin elbette ki balığın üzerindeki parazitler üzerinde herhangi bir etkisi yoktur ve beyaz benek hastalığı için bir tedavi yöntemi değildir fakat suda yüzer halde bulunan parazitleri öldürerek hastalığın yayılmasını önleyici etkiye sahip olduklarını söyleyebiliriz.

Bilinen diğer bir yanlış kanı da  temizlikçi canlıların beyaz benek üzerindeki etkisi üzerinedir. Doktor lapin (Labroides türleri) ve temizlikçi karides (Lysmata türleri) gibi canlılar Cryptocaryon irritans ile beslenmezler. Beyaz beneği temizlemesi için eklediğiniz doktor lapin bir süre sonra yem kabul etmediği için (çünkü çok zor yem alan bir balıktır) zayıf düşüp kendisi de beyaz beneğe yakalanabilir ve diğer balıkları temizlemek için rahatsız ederken diğer balıkların daha fazla strese girmesine neden olabilir. Temizlikçi karidesler ise direkt olarak beyaz beneği temizlemeseler de balığın diğer parazitlerini ya da ölü derilerini temizleyerek balığı rahatlatırlar.

Eline sağlık usta benim 16 cm lik iki astronotum öldü bu hastalıktan başkalarının balıkları ölmesin.

Benim yunus balıklarım yan yatıp kendini kuma sürtüyor neden oluyor acaba? 7-8 aylıklar

Yardım edebilecek birisi var mı acaba?

Selam yine ben anlaşılan yardımcı olacak biri yok..bari ben anlatayım ısıtıcı aldım 30 derecede sabitledim hava motoru aldım contro ichtyo diye bir beyaz benek ilacı aldım tedaviye 3 gün devam etmeyi düşünüyorum bu şekilde tabii 2 japonumu  kaybettim bu arada sonuç alabilirsem dezenfekte edicem tankı bunların bir zararı olurmu yada iyi mi yapıyorum..