Balıklarda Ağrı Olgusu

BALIKLARDA AĞRI OLGUSU LEPİSTES (Poecilia Reticulata) BALIKLARINDA ANALJEZİK KULLANIMI İLE AĞRI İNCELEMESİ:

Özet:
Balıkta ağrı olgusunu irdeleyen bu çalışmada, lepistes balıklarının (Poecilia reticulata) analzejik (novalgin metamizol sodyum) bulunan ortamda elektrik akımına verdiği davranışsal yanıt değerlendirilmiştir. Denemede üç farklı analjezik konsantrasyonu seçilmiştir. Birinci deneme grubunda %4, 2. deneme grubunda %8 analzejik bulunan ortamda balıklar, 5 saniye süre ile 12V doğru akıma 3. deneme grubunda ise %16 analjezik içeren ortamda 5 saniye süreyle 12V doğru akım ile 220V alternatif akıma maruz bırakılmıştır.
Balıkların elektrik akımına verdikleri tepkiler, 1.,15. ve 30. dakikalarda kaydedilmiştir. Davranışsal tepki, solunum frekansında artış ve titreme dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Tüm deneme gruplarında elektrik akımının uygulanmasını takiben ilk dakikada balıkların verdiği tepki kontrolden farklı bulunmamıştır. Analjezik konsantrasyonunun artışına ve zamana bağlı olarak balığın verdiği tepkinin azaldığı saptanmıştır.

Giriş:
Özellikle son yıllarda etik ve hayvan refahı konusunun önem ve güncellik kazanmasına bağlı olarak hayvanlardaki ağrı olgusu yoğun olarak irdelenmeye başlanmıştır. İnsanlar ağrıyı kendileri tanımlayabildikleri halde hayvanlarda ağrının tanımı yoktur ve belirlemek oldukça zordur. Hayvanlarda, ağrı olup olmadığını gösterecek üniversal bir davranış indikatörü yoktur.
Hayvanlardaki ağrı olgusunu değerlendirmede, bilim adamları, davranış ve fizyolojideki dolaylı ölçümlerden yararlanmaktadırlar ve potansiyel olarak ağrı verici bir olguda "eğer insan ağrı hissediyorsa muhtemelen hayvan da ağrı hissedecektir" şeklinde yaklaşımda bulunmaktadırlar (Sneddon, 2006). Balık için de diğer hayvanlarda olduğu gibi ağrı, acı ve stres yaratacak durumlar söz konusudur.
Özellikle deneysel işlemlerde ve ticari balık yetiştiriciliğinde ağrı oluşturabilecek işlemler bulunmaktadır. Markalama, etiketleme, injeksiyon, kimyasal maddeye maruz bırakma gibi birçok işlemin balıkta ağrı oluşturması olasıdır. Ancak bazı yetiştiricilik uygulamaları da (aşılama, boylama, profilaktik dezenfaktan uygulama gibi) ekonomik bir yetiştiricilik programında kaçınılmaz uygulamalardır.
Konu ile ilgili az sayıda yapılan araştırmalarda da balıkta ağrının algılanması ile ilgili gerçek bir potansiyel olduğu bildirilmektedir (Sneddon et al., 2003). Balık yetiştiriciliğinde etik ve refah konusunun analizinde ağrı olgusu mutlaka aydınlatılması gerekli bir konu olarak ele alınmaktadır (Sorum and Damsgard, 2004). İnsanoğlu, hayvanlardan yararlanma hakkına sahiptir ancak bunun insani boyutu asla göz ardı edilmemelidir (Sneddon, 2006).
Konu ile ilgili olarak Türkiye'de yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Balıkta ağrı olgusunu ilk kez irdeleyen bu çalışmada, lepistes balıklarının analzejik (novalgin metamizol sodyum) bulunan ortamda elektrik akımına verdiği davranışsal yanıtın değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Materyal Ve Metod:
Çalışma, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Su Ürünleri Bölümü Balık Hastalıkları Deney Ünitesi'nde gerçekleştirilmiştir. Balık materyali olarak, ortalama ağırlığı 3 ±0.3 g olan 96 adet lepistes balığı (L. reticulata) kullanılmıştır. Deney süresince su sıcaklığı 28 ±1°C olarak ölçülmüştür. Deneyde elektrik iletkenliğini sağlamak üzere su ortamına tuz ilave edilmiştir (20 g tuz/4 L su). Deneme ortamında elektrik iletkenliği 562-568 mmos/cm olarak ölçülmüştür.
Daha sonra stok çözeltiden steril bir pipet yardımıyla Petri kutularına 50 ml çözelti aktarılmıştır. Daha sonra bu Petri kutularına deney gruplarına göre farklı oranlarda analjezik (Novalgin metamizol sodyum) ilave edilmiştir. Denemede 3 farklı analjezik konsantrasyonu uygulanmıştır: 1.grup: %4 analjezikli ortam; 2. grup: %8 analjezikli ortam; 3. grup: %16 analjezikli ortam. Birinci ve 2. deneme grubunda, 5 saniye süreyle 12 V elektrik akımı uygulanması takiben 1., 15.ve 30. dakikalarda balıkların gösterdiği tepkiler kaydedilmiştir.
Üçüncü deneme grubunda ise 5 saniye süreyle 12 V DC ve 220 V AC elektrik akımı uygulandıktan sonra yine 1., 15. ve 30. dakikalardaki balıkların tepkileri izlenmiştir. Her bir deneme grubu iki paralelli olarak çalışılmıştır. Kontrol grubundaki balıkların bulunduğu çözeltiye analjezik ilave edilmemiştir. Çalışmada "tepki" olarak belirtilen davranış biçimi, balıkların solunum frekansındaki artış (operkulum hareketi) ve titremedir. Tepki verme; +, tepkisizlik; – ile ifade edilmiştir.

Bulgular Ve Tartışma:
Analjezikli ortamda verilen elektrik akımına lepistes balıklarının gösterdiği davranışsal tepki, derecelendirilerek Tablo1.de sunulmuştur. Her üç deneme grubunda da 1. dk.da izlenen tepkinin kontrol grubundan farklı olmadığı, 2. deneme grubunda (%8 analzejikli ortam) 15.dk.da tepkinin oldukça azaldığı (+++) belirlenmiştir. En yüksek konsantrayonda analzejik bulunan 3. grupta (%16 analjezik) hem 12 V hem de 220 V elektrik akımında tepki gözlemlenmemiştir. Bu grupta 15. dakikada da tepki azalması saptanmıştır.
Alternatif akımın uygulandığı 3. grupta kontrol grubu balıklarda 30. dakikada ölüm gözlenmiştir. Lepistes balıklarının farklı gerilimdeki elektrik akımına verdiği davranışsal tepki, analzejik olarak farklı konsantrasyonlarda Novalgin bulunan ortamda izlenmiştir. Analzejik konsantrasyonu yükseldikçe tepkinin azalması daha kısa bir zaman diliminde gerçekleşebilmektedir. Ayrıca hem alternatif akımın hem de doğru akımın uygulandığı 3. deneme grubunda 30. dakikada herhangi bir tepki gözlenmemiştir.
Sneddon (2003), ağrı kesici olarak morfin uygulanan balıklarda ağrı ile ilgili olabilecek olumsuz davranışsal ve fizyolojik yanıtta bir iyileşme olduğunu bildirmiştir.

http://img9.imageshack.us/img9/6721/tablo1b.jpg
Tablo 1: Lepistes balıklarının farklı konsantrasyonda analjezik içeren ortamda elektrik akımına verdiği davranışsal tepki. Maksimum tepki +++++ şeklinde ifade edilmiştir.

Sonuç:
Bu çalışmadaki gözlemler ışığında, analzejiklerin konsantrasyona bağlı olarak ağrı yaratabilecek bir durumda olumsuz davranışsal tepkiyi azaltabildikleri sonucuna ulaşılabilir. Ancak, balığın ağrıyı ne şekilde algıladığını bilmek olası değildir. Bunun yanısıra, balıkların ağrılı bir duruma karşı verdikleri yanıtın basit bir refleks olmadığı açıktır (Sneddon, 2006). Sonuç olarak, etik ve refah perspektifinde balıklarda ağrı olgusu daha fazla irdelenmesi gerekli bir konudur. Bu olgu tam olarak aydınlatılmadan etik ve refah konusunun netleşmesi beklenemez.

Kaynaklar:
Sneddon, L.U., (2003). The evidence for pain in fish: use of morphine as an analgesic, Applied Animal Behaviour Science, 83:153-162.
Sneddon, L.U., (2006). Ethics and welfare: Pain perception in fish, Bulletin of European Association of Fish Pathologists, 26 (1): 6-10.
Sneddon, L.U, Braithwaite, V.A., ve Gentle, M.J., (2003). Novel object test: examining nociception and fear in the rainbow trout, Journal of pain, 4: 431-440.
Sorum, U, ve Damsgard, B., (2004). Effects of anaesthetisation and vaccination on feed intake and growth in Atlantic salmon (Salmo salar L.), Aquaculture, 232: 333-341.